به گزارش منا به نقل از روابط عمومی دانشگاه شاهد این کرسی با ارائۀ دکتر محمد جواد نوراحمدی (عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی (ره)) و دکتر مصطفی سمیعی‌نسب (عضو هیأت علمی دانشگاه امام صادق (ع))  و دکتر محمد نعمتی (عضو هیأت علمی دانشگاه امام صادق(ره) و رئیس مَنا)  به عنوان ناقد و دکتر مهدی موحدی بکنظر (عضو هیات علمی دانشگاه شاهد و عضو کمیته علمی مَنا) به عنوان دبیر جلسه برگزار گردید.

   در این جلسه دکتر نوراحمدی با نگاهی تاریخی و با تأکید بر سیر اندیشه‏ های اقتصادی مکاتب مختلف به تبیینی از تطور نگاه به مالکیت از منظر فلاسفه یونان باستان، اندیشمندان قرون وسطی، فیزیوکرات‏ها، کلاسیک‏ها، سوسیالیست‏ها، نئوکلاسیک‏ها، نهادگرایان و اندیشمندان مطرح نیمه دوم قرن بیستم پرداخت.

  نگاه تاریخی ایشان بر تبیین پیوند میان تحول ساختار مالکیت و عدالت اقتصادی از یک سو و نیز ارتباط تحول ساختار مالکیت با رشد اقتصادی از سوی دیگر در تحول نظریه‏ها و نظام‏های اقتصادی تأکید داشت؛ به این معنا ساختار مالکیت نه تنها زیربنای همه نظام‏های اقتصادی را تشکیل می‏دهد، بلکه تحقق عدالت اقتصادی از یک سو و تامین رشد اقتصادی از سوی دیگر هدف اصلی کلیه نظام‏های اقتصادی است، که البته هر یک از این نظام‌ها متأثر از ساختار مالکیت ویژه‏ای هستند.

  دکتر نور احمدی تحولات تاریخی ساختار مالکیت در ارتباط با عدالت و رشد اقتصادی را متأثر از تحولات ذهنی اندیشمندان، تحولات عینی جامعه و التزامات و باورهای درونی افراد برشمرد. ایشان با تکیه بر اثرگذاری این سه محور بر مفهوم عدالت و در ادامه اثرگذاری مفهوم خاصی از عدالت بر ساختار مالکیت به این شکل به طرح ایده اصلی خود پرداخت: «نزدیک شدن به مفهوم و ساختاری از مالکیت که هم بسترساز رشد اقتصادی عادلانه باشد و هم نقد ساختار مالکیت موجود در نظام سرمایه‏داری معاصر را در بر داشته باشد، تنها با تمسّک به اندیشه‏‌های دینی به ویژه اندیشه اقتصاد اسلامی رخ خواهد داد».

   دکتر نوراحمدی بسیاری از همگرایی‌‏های صورت گرفته بین دوگان‏‌های همیشه در بده-بستان رشد و عدالت، آزادی و برابری و از این دست دوگان‏ها در نیمه دوم قرن بیستم را شاهد و مدرکی بر نزدیک شدن ساختارهای مالکیت امروزین به ساختارهای دین‏بنیانی از مالکیت عنوان کرد.

   در ادامه بحث، ایشان به عنوان ایده بنیادین این کرسی، رجوع به اندیشه بزرگانی چون شهید محمدباقر صدر (ره) را به عنوان ساختار مالکیت مطلوبی که به اصطلاح هم در بردارنده آزادی منفی است و هم آزادی مثبت معرفی نمود.

   در ادامه جلسه دکتر محمد نعمتی، به ارائه نظرات خود پرداخت. ایشان ضمن تأکید بر قبول بخشی از ایده مطرح شده توسط دکتر نوراحمدی مبنی بر اهمیت و محوریت پدیده مالکیت و تلقی از آن در «شکل‏‌دهی به نظریات مختلف اقتصادی»، «ارائه تحلیل‏‌های اقتصادی» و همچنین «شکل‏‌دهی به نهادها و نظامات اقتصادی»، پرسش‌هایی را مطرح نمود؛ نخست اینکه در مکتب اقتصاد نئوکلاسیک، مراد  از «رشد اقتصادی» از تلقی از مفهوم «عدالت اقتصادی» جدا نیست. اساساً همان نظریه‏ ای که به تبیین رشد اقتصادی می‏‌پردازد، همان نظریه عدالتی است که نظام مالکیت را برای چنین نتیجه فراهم آورده است. به عبارت دیگر منتزع کردن ظاهری «نظریه عدالت» از «نظریه رشد» در آراء اقتصاددانان نئوکلاسیک امری خطا است؛ در واقع چنین تفکیکی وجود ندارد. نکته دیگر اینکه اساساً تعریف مالکیت همان نظریه عدالت است و از این رو امکان تعریف مالکیت بدون تمسک به نظریه عدالت وجود ندارد.

   رئیس مَنا در ادامه سخنان خود به بازسازی اندیشه کلاسیک در قالب یک نظریه عدالت و مالکیت اشاره کرده و اظهار داشت: خوب است خود مفهموم مالکیت بارزتر می‌شد مخصوصاٌ در فضای اسلامی و اندیشمندان  اسلامی، همچنین اگر از مباحث حقوقی استفاده کنیم بسیار کارا خواهد بود. اگر بگوییم مالکیت بهره مندی از امکانات را سامان می‌دهد که بحث های حقوقی زیادی دارد مثل بازار ؛ حق تولید، زمان و… باید در اینجا بحث‌های حقوقی را باز کنیم و مقولات را از بحث های حقوقی فراتر ببریم، مثلاٌ تکنولوژی انقلاب صنعتی که محیط زیست وکره زمین وجنگل ها را به اسم فروش چوب نابود کرده و حتی گونه‌های مختلف دریایی که توسط کشتی‌هایی که هر صید آنها ۵۰- ۶۰ تن است نابوده شده و اسمش هم رشد است. در آموزش‌های رایج وقتی از رشد اقتصادی صحبت میکنیم فارغ از عدالت داریم کار می‌کنیم بطوری که انگار هیچ ربطی به مباحث ارزشی و عدالت  ندارد .

   دکتر نعمتی در ادامه افزود: نگاه درباره نظریه مالکیت و مقوله پول که سوختِ تخریب زندگی بشر است تغییر کرده ​است.

   دکتر سمیعی‏‌نسب یکی دیگر از ناقدان حاضر در جلسه بود که در ادامه به طرح نگاه خود پیرامون ایده دکترنوراحمدی پرداخت. ایشان ضمن تأکید بر ویژگی‏های تحسین‏ برانگیز این موضوع و حجم کار صورت گرفته توسط ارائه‌‏دهنده، فقدان نظریه، روش و یا منطقی برای ایجاد مفاهمه مشترک و انتقال ایده به سایرین را اشکال عمده آن دانست. نکته قابل تأمل دیگر، بسیط بودن تلقی و تعریف صورت گرفته از مالکیت بر می‏گشت که طبق نظر ایشان در مقایسه با نوآوری‏های نهادگرایان قدیم و جدید کمی دچار ضعف است.

   بعد از نقدهای صورت گرفته، نوبت به آن رسید تا دکتر نوراحمدی به هر یک از این انتقادات پاسخ دهد.

   دکتر نور احمدی در پاسخ به مباحث مطرح شده توسط ناقدان گفت: بحثی که می‌خواهیم در مورد بازسازی اندیشه‌های اقتصادان‌های کلاسیک در قالب نظریه‌های عدالت وقضیه مالکیت مطرح کنیم این است که لایه‌های مغفول ولی اساسی در اندیشه‌های متفکران را پررنگ‌تر کنیم و نظریات مکاتب مختلف درباره عدالت و مالکیت را ریشه یابی کنیم که این‌ها نیازمند مطالعه‌ی کتاب تهیه شده در این باب است .

   ایشان در ادامه به این نکته اشاره کرد که اعتقاد قلبی و ایمانی میتواند روی نگرش افرادر راجع به عدالت تاثیر گذارد. بعضی از دانشمندان تاریخ عقاید معتقدند که اِسمیت هم تحت تاثیر جوّ روانی که در قرن ۱۸ وجود داشته و اُبهتی که نیوتن در جوامع علمی تزریق کرده بود همه به دنبال این بودند که قانونمندی نظام های اجتماعی را کشف کنند. عمده اختلاف نظرها راجع به حقوق است. ابعاد زیادی درباره حقوق مطرح است حق استفاده خود فرد، حق بهره برداری وکسب منفعت، حق انتقال دارایی یا حق تغییر و تبدیل. قوانینی که بیشترین حقوق را در مدن مطرح می‌کردند یک حق “از بین بردن ” به آ ن ضافه می‌کردند و میگفتند اگر میخواهیم آزادترین افراد را داشته باشیم و بخواهیم به کمال حقوق مالکیت برسیم شما باید بتوانید آنرا نابود هم بکنید. اما در اندیشه های دینی گفته میشود که شما مالک مطلق نیستید ،شما جانشین در خلقت هستید و این منابع برای همه خلق شده اگر شما نمی توانید استفاده کنید بقیه می‌توانند، پس حق از بین بردن آن‌را از شما سلب می‌کند و کنار می‌گذارد.

  ایشان در ادامه در خصوص بحث توسعه مفهومی بیان داشت: ما معمولاٌ درباره مالکیت درکالاهای ساخته شده نوعاً هم خصوصی صحبت می‌کنیم ولی مالکیت منابع طبیعی که شهید صدر یکی از نوآوری هایش این است که نسبت به اندیشه های اقتصادی متعارف تعیین و تکلیف می‌کند توزیع قبل از تولید ناظر به خود منابع طبیعی است. با همه این تلاشها بازهم نیاز است که در اندیشه اسلامی کار شود در کشور ما، بصورت ویژه راجع به نفت و گاز که البته کارشده و هنوز هم کارهای گسترده تر و بیشتری باید اتفاق بیافتد .

  دکتر نور احمدی در پایان سخنان خود افزود: بعد از سال ۱۸۰۰میلادی، انقلاب صنعتی تحول و واگرایی را ایجاد کرد، قائدتاٌ باید به سراغ مالکیت تکنولوژی ها و حاکمیت اطلاعات، دانش و مالکیت‌های معنوی که طرح می‌شود، برویم. از همه مهم‌تر مالکیت پول که به عنوان یکی از ابعاد دارایی مطرح می‌شود. البته از اثرگزارترین ها است که میتواند تخریب کننده یا تقویت کننده باشد، هرکدام نیازمند آن است که درباره نحوه پیدایش و تحول آن در طول تاریخ در ارتباط با بحث عدالت که از آن پشتیبانی و حمایت می‌کند، تفکر و تحقیق صورت گیرد.

   در پایان جلسه، دکتر موحدی به عنوان دبیر جلسه، ضمن تشکر از ارائه دهنده و ناقدان محترم، بر اهمیت و ضرورت برگزاری اینگونه جلسات رسمی و حتی غیر رسمی جهت ایجاد گفتمان مشترک بین نظریه‏ پردازان و ایده‏ پردازان اقتصاد اسلامی تأکید نمود و این جلسات را فضایی برای طرح ادعاهای پژوهشی و گفتمان‌ساز عنوان کرد.

منبع: دانشگاه شاهد http://l1l.ir/5gxn